Prawidłowo zaparzone espresso powinno być przykryte aksamitną pianką (z włoskiego creme) koloru orzechowego. Powinna być ona gęsta i nawet po zamieszaniu, chociaż w części się odbudować. Właśnie creme espresso zawdzięcza dużą część swego aromatu a dodatkowo pianka ogranicza stygnięcie kawy.
Wbrew pozorom espresso zawiera mniej kofeiny niż kawa z ekspresu przelewowego. A to dzięki krótkiemu czasowi ekstrakcji. Filiżanka espresso zawiera ok. 40 – 80 miligramów kofeiny. Przeciętny Włoch wypija 3 takie filiżanki dziennie. Według danych Coffee Science Information Centre umiarkowane picie kawy (maksymalnie 300 miligramów kofeiny dziennie) nie tylko nie szkodzi zdrowiu, ale nawet pomaga w utrzymaniu w dobrej kondycji krążenia i szarych komórek
Tradycyjnie espresso podawane jest w filiżaneczce (często podgrzanej), którą napełnia się do ¾ wysokości filiżanki. Niektórzy Włosi wolą kawę w mini szklaneczce, czyli caffè al vetro (z włoskiego „kawa w szkle”). Podobno lepiej smakuje i wolniej stygnie.
Do espresso podaje się niekiedy wodę źródlaną (nie mineralną), niegazowaną o temperaturze pokojowej. Wodę pije się przed pierwszym łykiem kawy dla oczyszczenia smaku, a potem między kolejnymi łykami. Takie postępowanie zapewnia delektowanie się głębszym smakiem kawy.
W samej Italii możemy się spotkać z różnymi odmianami espresso. O dopio (podwójnym espresso) i lungo ( „przedłużonym” kiedy używa się podwójnej ilości wody) już kiedyś wspominałam. Ale to oczywiście nie wszystko:-).
Ristretto („skrócone”) to espresso o połowę mniejsze (15 ml), przyrządzone z tej samej ilości kawy. Bardziej intensywne w smaku. Warto je posłodzić.
Coretto to espresso plus 10-20 g alkoholu – we Włoszech zazwyczaj jest to grappa. Alkohol można mieszać z kawą albo wlewać do ciepłej filiżanki z resztkami pianki po kawie, lekko zamieszać i wypić jednym łykiem.
Espresso jest także bazą dla wielu odmian kaw z dodatkiem mleka oraz deserów (więcej w „Espresso i mleko …„).
Espresso to niemal dobro narodowe Włochów. Od 1998 roku działa l’Istituto Nazionale Espresso Italiano (w skrócie INEI, po polsku Narodowy Instytut Włoskiego Espresso), który precyzyjnie określa wzorcowe włoskie espresso. INEI certyfikuje ekspresy, młynki, mieszanki kaw i baristów.
